آشنایی با امواج نوار قلب (P، QRS، T) | جلسه هفتم

نوار قلب (ECG) بازتاب فعالیت الکتریکی قلب است و تحلیل دقیق آن نیازمند شناخت کامل امواجی است که هر کدام نشان‌دهنده فاز خاصی از سیکل قلبی هستند. در این جلسه، سه موج کلیدی P، QRS و T را بررسی می‌کنیم که در تشخیص بسیاری از بیماری‌های قلبی نقشی اساسی دارند.

۱. موج P – نشانگر دپولاریزاسیون دهلیزها

موج P اولین موج در نوار قلب است و نشاندهنده دپولاریزاسیون دهلیزها (انقباض دهلیزها) است. این موج زمانی ایجاد میشود که ایمپالس الکتریکی از گره سینوسی (SA Node) شروع شده و در سراسر دهلیزها پخش میشود.

ویژگی‌های نرمال موج P:

✅ شکل: گرد و صاف
✅ مدت زمان : کمتر از ۰.۱۲ ثانیه (معادل ۳ مربع کوچک)
✅ دامنه: کمتر از ۲.۵ میلی‌متر (در لیدهای استاندارد)
✅ قطبیت: در لید II مثبت و در aVR منفی

اهمیت بالینی:
• بزرگ شدن دهلیز چپ: موج P پهن (بیش از ۰.۱۲ ثانیه) → P mitrale

  (P mitrale)

Broad (>110ms), bifid P wave in lead II (P mitrale) with > 40ms between the peaks

 

P wave terminal portion > 40 ms duration in V1

P میترال (P mitrale): این الگو نشان‌دهنده بزرگ‌شدگی دهلیز چپ است. در لید II، موج P پهن و دو قله‌ای (بای‌فید) با فاصله بیش از ۴۰ میلی‌ثانیه بین دو قله و مدت زمان کل بیش از ۱۱۰ میلی‌ثانیه مشاهده می‌شود. در لید V1، بخش انتهایی منفی موج P بیش از ۴۰ میلی‌ثانیه طول و عمقی بیش از ۱ میلی‌متر دارد

• بزرگ شدن دهلیز راست: موج P بلند و نوک‌تیز → P pulmonale

P پولمونار (P pulmonale): این الگو نشان‌دهنده بزرگ‌شدگی دهلیز راست است. در لیدهای II، III و aVF، موج P بلند و نوک‌تیز با دامنه بیش از ۲٫۵ میلی‌متر دیده می‌شود. در لیدهای V1 و V2، دامنه موج P بیش از ۱٫۵ میلی‌متر است.

• دهلیزهای نابجا یا آریتمی دهلیزی: تغییر در شکل و قطبیت موج P

• عدم وجود موج P: میتواند نشاندهنده ریتم غیرطبیعی مانند فیبریلاسیون دهلیزی یا ریتم گرهی (Junctional Rhythm) باشد.

۲. کمپلکس QRS – نشانگر دپولاریزاسیون بطن‌ها

تعریف:

کمپلکس QRS نشاندهنده دپولاریزاسیون بطنها (انقباض بطنها) است. این کمپلکس از سه بخش تشکیل شده است:
• موج Q: اولین انحراف منفی قبل از موج R (در صورت وجود).
• موج R: اولین انحراف مثبت
• موج S: انحراف منفی بعد از موج R

ویژگی‌های نرمال QRS:

✅ مدت: ۰.۰۶ تا ۰.۱۰ ثانیه (۱.۵ تا ۲.۵ مربع کوچک)
✅ ولتاژ: بسته به لید متفاوت است، اما معمولاً بین ۵ تا ۳۰ میلی‌متر

اهمیت بالینی:
• طولانی شدن QRS (> ۰.۱۲ ثانیه): نشان‌دهنده بلوک شاخه‌ای یا ریتم بطنی
• موج Q پاتولوژیک: عمیق‌تر از ۲۵٪ موج R یا طولانی‌تر از ۰.۰۴ ثانیه → نشانگر انفارکتوس قدیمی
• هیپرتروفی بطنی: افزایش ولتاژ QRS
• عدم وجود کمپلکس QRS: در موارد ایست قلبی یا فیبریلاسیون بطنی مشاهده میشود.

۳. موج T – نشانگر رپولاریزاسیون بطن‌ها

موج T نشاندهنده ریپولاریزاسیون بطنها (بازگشت بطنها به حالت استراحت) است. این موج بعد از کمپلکس QRS و قبل از موج بعدی P ظاهر میشود.

ویژگی‌های نرمال موج T:

✅ شکل: صاف و گرد.
✅ ارتفاع: کمتر از ۵ میلی‌متر در لیدهای اندام و ۱۰ میلی‌متر در لیدهای سینه‌ای
✅ قطبیت: معمولاً در لیدهای I، II و V3 تا V6 مثبت

اهمیت بالینی:
• موج T معکوس: نشانه ایسکمی تحت اندوکاردی یا هیپرتروفی بطنی
• موج T بلند و نوک‌تیز: میتواند نشاندهنده افزایش پتاسیم خون (هیپرکالمی) باشد.
• مسطح شدن موج T: هیپوکالمی یا ایسکمی خفیف

جمع‌بندی و نکات کلیدی

✔️ موج P نشان‌دهنده دپولاریزاسیون دهلیزها است و تغییرات آن به بیماری‌های دهلیزی اشاره دارد.
✔️ کمپلکس QRS مربوط به دپولاریزاسیون بطن‌ها است و اختلالات آن می‌تواند ناشی از بلوک‌های قلبی یا انفارکتوس میوکارد باشد.
✔️ موج T بیانگر رپولاریزاسیون بطن‌ها است و تغییرات آن در ایسکمی، اختلالات الکترولیتی و بیماری‌های قلبی دیده می‌شود.